De evolutie van filmkritiek: tussen expertise en influencers

In filmkritiek wordt al jaren steeds minder geïnvesteerd: subsidies worden afgeschaft, redactionele ruimte wordt ingeperkt en ook het gezag van de filmcriticus lijkt af te nemen. Dat filmkritiek op de soms ietwat onscherpe grenslijn tussen het objectieve en subjectieve oordeel balanceert, is het uitgangspunt waarmee het gesprek wordt ingezet. “Een filmcriticus probeert steeds een eigen visie te onderbouwen met kennis van zaken”, zegt Ruben Aerts, filmredacteur bij De Standaard. Precies die expertise kan ertoe aanzetten om met de filmmaker – en bij uitbreiding met de kijker – in conversatie te gaan. Dat het subjectieve oordeel hier steeds wat in doorsijpelt, wordt geenszins ontkend, maar filmcritici hechten merkelijk veel belang aan een objectieve en degelijke onderbouwing.

De invloed van sociale media maakt echter dat heel wat mensen zichzelf vandaag als filmcriticus profileren. Filmkritiek lijkt meer dan eens het voorwerp geworden van uitgeholde marketingstrategieën: distributeurs lijken steeds vaker in te zetten op frappante quotes, die promocampagnes rond films ondersteunen. Dergelijke promostunts ondermijnen hier vaak de diepgang en contextualisering die net hét uitgangsbord vormen van goede filmkritiek.

Ondanks de toegenomen commercialisering kijken filmcritici hoopvol naar de toekomst: “Er zijn heel wat redenen om ons zorgen te maken, maar ik probeer in de eerste plaats hoopvol naar de toekomst te kijken”, aldus Roosje van der Kamp, essayist en filmcriticus. Die hoopvolle insteek wordt ook door Aerts gedeeld: “Filmjournalistiek zal niet verdwijnen, omdat er nog steeds een brede interesse voor is.” Dat filmkritiek zal blijven bestaan, lijkt dus vrij zeker. Hóe de filmjournalistiek er de komende jaren zal uitzien en met welke criteria films worden beoordeeld, roept dan weer veel meer vragen en ethische dilemma’s op. Het journalistieke landschap raakt steeds verder versnipperd: ook influencers kruipen meer dan ooit in de rol van filmcriticus. “Er is vooral nood aan transparantie, zodat men weet waarvoor en door wie iemand betaald wordt. Dat is een collectieve zaak en verantwoordelijkheid: We zijn als samenleving verantwoordelijk om helder en correct met informatiebronnen om te springen.”

Anke Brouwers, docent filmgeschiedenis en filmcriticus, haalt aan dat filmkritiek zich niet beperkt tot de mening over goed of slecht. Het aantal sterren dat aan een film wordt toegekend, is voor filmcritici als Dana Linssen dan ook verwaarloosbaar. In plaats daarvan is het vooral de eigenlijke onderbouwing van de mening die ertoe doet. “In het informatieve en evaluatieve karakter  ligt de eigenlijke waarde van filmkritiek”, zegt Dana Linssen, schrijver en filmcriticus. “Wanneer het evaluatieve aspect uit een verslag verdwijnt, halen we iets vitaals weg uit het discours over film”, vult Brouwers aan. “Laten we bovendien niet vergeten dat contextualisering – met name in het geval van historische films – van ontiegelijk belang is. Het kan bijzonder interessant zijn om interdisciplinaire verbanden te leggen met bijvoorbeeld politiek of cultuur.” Precies die informatie ontbreekt maar al te vaak in het filmdiscours van influencers of anderen.

In het gesprek komen ook enkele verschillen tussen Vlaanderen en Nederland naar boven. Wanneer het gaat over de aandacht die aan kleinere films wordt geschonken, blijkt Nederland daar iets meer belangstelling en ruimte voor te bieden. “In Vlaanderen verschijnen kleinere films eenvoudigweg in minder zalen”, klinkt het bij Aerts. Bekendere filmmakers worden al gauw aangeprezen en geïnterviewd, terwijl net de kleinere en ondervertegenwoordigde stemmen daar eerder baat  bij hebben. “Laten we ook actief op zoek gaan naar nieuwe films in plaats van steeds achter bekende gezichten of titels aan te lopen”, vraagt Linssen.

Aan het oordeel van de professionele filmkenner lijkt dus steeds minder gehoor te worden gegeven, een tendens die sinds de opkomst van sociale media alleen maar versterkt wordt. Hoewel de vele recensies op verscheidene platforms aantonen dat filmkritiek vandaag springlevend is, blijft de expertise van de echte filmcriticus onmisbaar. “Er is sprake van een evolutie, waarbij de aandacht voor recensies van verschillende stemmen en platforms groeit”, zegt Aerts. “In principe hoeft dit geen probleem te vormen, alleen is het jammer dat aan dergelijke recensies steeds vaker dezelfde waarde wordt toegekend als aan de recensies van filmcritici.” Van der Kamp nuanceert wel meteen de impact hiervan: “Dat filmkritiek niet langer benaderd wordt als iets wat slechts door een select groepje mensen kan uitgeoefend worden, hoeft niet louter negatief te zijn”, klinkt het. “De evolutie zorgt er ook voor dat filmkritiek door een grotere diversiteit en meerstemmigheid wordt gekenmerkt.”

Als uitsmijter werd het economisch draagvlak van film(kritiek) besproken. Dat het steeds moeilijker wordt om financiële steun te vinden voor filmmagazines, wordt door iedereen in het gesprek bevestigd. Zo liet filmtijdschrift Humbug weten na tien nummers afscheid te nemen van print. “Het verdwijnen van financiële steun is een verontrustende zaak”, zegt Linssen. “Papieren dragers zijn niet alleen broodnodig, maar zijn ook bepalend voor de leeservaring.” In een tijdperk waarin aan leesminuten en uitnodigende koppen meer aandacht geschonken wordt dan aan de eigenlijke inhoud, is het voor de filmcriticus steeds lastiger om zich te verzetten tegen marketinginvloeden. “De filmjournalistiek zoekt naar nieuwe wegen om relevant te blijven”, zegt Aerts. “We moeten met z’n allen vechten om kwaliteit steeds te laten primeren op vermaak en promostunts die de aandacht wegnemen van de eigenlijke filmkritiek.”